LBT-Well Being

เมื่อวันที่ 18 – 19 มิถุนายน 2568 ที่ผ่านมา ณ อิมแพ็ค ฟอรั่ม เมืองทองธานี ได้จัดการประชุมวิชาการและแลกเปลี่ยนเรียนรู้ครั้งที่ 3 ในหัวข้อ “เสียงที่คนอื่นไม่ได้ยิน: ประชากรกลุ่มเฉพาะ” ซึ่งรวบรวมผู้เชี่ยวชาญ ภาคีเครือข่าย และนักวิชาการจากหลายหน่วยงาน เพื่อเปิดพื้นที่รับฟังมิติความหลากหลายของประชากรกลุ่มเปราะบาง   หลายคนอาจมีคำถามที่ว่า “ทำไมต้องใส่ใจกับประชากรกลุ่มเปราบาง” ทั้งที่สัดส่วนเมื่อเทียบกับประชากรทั้งประเทศมีเพียงไม่กี่เปอร์เซนต์  หากเราศึกษาแนวคิดเกี่ยวกับปัจจัยสังคมกำหนดสุขภาพ ซึ่งให้ความหมายว่า ปัจจัยที่มีส่วนในการกำหนดสถานะสุขภาพของประชากร ตั้งแต่เกิด ดำรงชีวิต ทำงาน การเข้าสู่ช่วงสูงวัย ไปจนถึงการเสียชีวิต เป็นปัจจัยที่สำคัญที่จะนำไปสู่ปัญหาความเหลื่อมล้ำทางด้านสุขภาพ  ปัจจัยสังคมกำหนดสุขภาพ มีอิทธิพลสำคัญต่อประเด็นความเป็นธรรมด้านสุขภาพ ซึ่งคือความแตกต่างของสถานะสุขภาพที่ไม่เป็นธรรมและหลีกเลี่ยงได้ทั้งเกิดขึ้นภายในและระหว่างประเทศ ไม่ว่าจะเป็นประเทศที่มีรายได้ระดับใด สุขภาพและความเจ็บป่วยของประชาชนนั้นจะแปรผันไปตามลำดับชั้นของสังคม ยิ่งสถานภาพทางเศรษฐกิจและสังคมของบุคคลนั้นอยู่ระดับล่างเท่าไร ก็จะมีแนวโน้มที่จะสุขภาพแย่ลงไปด้วย   สุขภาพที่ไม่เท่ากัน : ความเหลื่อมล้ำทางสุขภาพกับประชากรกลุ่มเฉพาะ  “ความเหลื่อมล้ำทางสุขภาพ” กลายเป็นเครื่องสะท้อนความไม่เป็นธรรมเชิงโครงสร้างที่ดำรงอยู่เรื้อรัง โดยเฉพาะเมื่อพิจารณาถึง “ประชากรกลุ่มเฉพาะ” ซึ่งหมายถึงกลุ่มคนที่มีลักษณะทางสังคม วัฒนธรรม หรือเศรษฐกิจ ที่แตกต่างหรือเปราะบางกว่าคนทั่วไป เช่น ผู้พิการ แรงงานข้ามชาติ กลุ่มชาติพันธุ์

“การสำรวจนี้ไม่ใช่แค่เก็บตัวเลข แต่คือการประกาศว่าเพศหลากหลายมีอยู่จริง มีจำนวนจริง และต้องถูกรับรู้ในทุกระดับของสังคม” ในอดีต การพูดถึงกลุ่ม LGBTQ+ ในประเทศไทยมักอิงจากความรู้สึก วาทกรรม หรือความคิดเห็นในวงจำกัดมากกว่าจะมีข้อมูลจริงรองรับ เราอาจ “รู้สึกว่า” มีคนเพศหลากหลายอยู่ทั่วไป แต่เราไม่เคย “รู้จริง” ว่ามีจำนวนมากน้อยแค่ไหน กระจายตัวอย่างไร หรือพวกเขาเผชิญกับอะไรในชีวิตประจำวัน สำนักงานกองทุนสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) ร่วมกับ มหาวิทยาลัยมหิดล จัดเวทีเผยแพร่ผลวิจัย “หลากหลายใต้ตัวเลข : ชีวิตทางเพศ LGBTIQN+ไทย” เพื่อสะท้อนข้อเท็จจริงจากการสำรวจประชากรกลุ่มเพศหลากหลายอย่างเป็นระบบเป็นครั้งแรกของประเทศ เชื่อมโยงองค์ความรู้สู่การขับเคลื่อนสังคมไทยให้ปลอดภัยและเท่าเทียมสำหรับทุกอัตลักษณ์ทางเพศ   (ข้อมูลจาก :  https://today.line.me/th/v3/article/PGQjYZR) การสำรวจครั้งนี้ถือเป็น หมุดหมายสำคัญของประเทศไทย เพราะเป็นครั้งแรกที่มีการเก็บข้อมูลประชากร LGBTQ+ อย่างเป็นระบบ ครอบคลุม และอ้างอิงได้ งานวิจัยดังกล่าวจำลอง “การสำรวจมโนประชากร”   โดยใช้พื้นที่นำร่องคือ จังหวัดราชบุรี เข้าไปสอบถามเพศสภาพของสมาชิกทุกคนในแต่ละครัวเรือนกว่า 2,466 ครัวเรือน คล้ายกับที่สำนักงานสถิติแห่งชาติใช้ในสำรวจมโนประชากร แต่ในครั้งนี้เน้นไปที่ “เพศสภาพ” และ “อัตลักษณ์ทางเพศ” โดยตรง นอกจากนี้ยังมีการเก็บข้อมูลจากเยาวชนระดับมัธยม อาชีวศึกษา

ในเดือนมิถุนายนของทุกปี หลายเมืองทั่วโลกจัดกิจกรรม Pride เพื่อเฉลิมฉลองความหลากหลายทางเพศ  แต่สำหรับหลายคน Pride คือมากกว่านั้น เพราะมันคือพื้นที่ของการแสดงตัวตน การเรียกร้องสิทธิ และการยืนยันว่าทุกคนควรมีโอกาสใช้ชีวิตอย่างเท่าเทียม คำถามสำคัญคือ: เราจะทำอย่างไรให้ Pride ไม่ใช่เพียงงานเฉลิมฉลอง แต่เป็นพลังที่ผลักดันให้เกิดการเปลี่ยนแปลงในสังคมได้จริง แม้ในหลายประเทศจะมีความก้าวหน้าในด้านสิทธิมนุษยชน แต่ยังมีคนจำนวนมากที่เผชิญกับความรุนแรง การเลือกปฏิบัติ และการถูกปฏิเสธจากครอบครัวหรือชุมชน เพียงเพราะพวกเขาเป็น LGBTQ+ ในประเทศไทยเอง แม้จะมี Pride Parade และการสนับสนุนจากภาคธุรกิจมากขึ้น แต่สิทธิขั้นพื้นฐาน เช่น การสมรสเท่าเทียม การคุ้มครองคนข้ามเพศ หรือการเข้าถึงบริการสุขภาพที่ปลอดภัย ยังไม่ได้รับการรับรองอย่างเต็มที่ Pride จึงไม่ควรถูกมองว่าเป็นเพียงเทศกาลหรือกิจกรรมประจำปีเท่านั้น แต่ควรถูกใช้เป็นจุดเริ่มต้นในการสร้างบทสนทนาและการเปลี่ยนแปลงอย่างยั่งยืน มันคือช่วงเวลาที่เสียงของผู้คนซึ่งเคยถูกทำให้เงียบหาย มีโอกาสได้เปล่งออกมาอย่างชัดเจน และควรเป็นช่วงเวลาที่สังคมตั้งคำถามกับตัวเองว่า ได้เดินหน้าไปไกลแค่ไหนในเรื่องความเท่าเทียม และยังเหลืออะไรอีกบ้างที่ต้องเปลี่ยนแปลง จุดเริ่มต้นของ Pride: จากการต่อต้านสู่การขับเคลื่อน เมื่อพูดถึง Pride หลายคนอาจนึกถึงขบวนพาเหรดที่เต็มไปด้วยสีสัน ดนตรี และการเฉลิมฉลอง แต่หากย้อนกลับไปยังต้นกำเนิดของมัน จะพบว่า Pride เกิดขึ้นจากการลุกขึ้นต่อต้านของชุมชน LGBTQ+ ที่ถูกกดขี่อย่างหนักในสหรัฐอเมริกา โดยเฉพาะในกรณีของ “เหตุการณ์จลาจลที่สโตนวอลล์ (Stonewall

“เราไม่ใช่แค่ผู้รอดชีวิตจากการกดขี่ในอดีต แต่เราคือผู้ก่อร่างสร้างโลกใบนี้ให้ดีกว่าเดิมสำหรับรุ่นใหม่”  – – คำกล่าวของสมาชิก LGBTQ+ รุ่นสูงวัยจากงาน Global Pride Seniors Forum เมื่อพูดถึงความหลากหลายทางเพศ เรามักนึกถึงพลังของคนรุ่นใหม่ที่ลุกขึ้นมาเรียกร้องสิทธิ์และการยอมรับ แต่เบื้องหลังความเปลี่ยนแปลงเหล่านั้น มีเสียงเงียบ ๆ ของกลุ่มคนที่ “ปูทาง” ให้รุ่นหลังได้เดินอย่างมั่นคง พวกเขาคือกลุ่ม LGBTQ+ รุ่นสูงวัย ผู้ที่ผ่านยุคแห่งการล่าแม่มดทางเพศ การกดทับทางสังคม และการถูกลืมในนโยบายสาธารณะ แม้จะต้องใช้ชีวิตท่ามกลางความเงียบเหงาและการไม่ยอมรับ แต่พวกเขายังคงยืนหยัดด้วยศักดิ์ศรี ด้วยความรัก และด้วยความหวัง นี่ไม่ใช่แค่เรื่องของเพศ แต่คือเรื่องของมนุษยธรรม ความแก่ และศักดิ์ศรีของการมีตัวตน ความเหงาและการแยกตัวทางสังคม “ไม่ใช่ทุกคนที่แก่ตัวไปพร้อมครอบครัว และไม่ใช่ทุกครอบครัวที่ยอมรับว่าเราคือใคร” สำหรับผู้สูงวัยทั่วไป ครอบครัว ลูกหลาน และเครือญาติเป็นระบบสนับสนุนหลักในช่วงท้ายของชีวิต แต่สำหรับคนรุ่นเก่าในกลุ่ม LGBTQ+ เรื่องนี้กลับไม่ได้เป็นจริงเสมอไป LGBTQ+ รุ่นสูงวัยจำนวนมากเติบโตในยุคที่การเปิดเผยตัวตนมีความเสี่ยงสูง ทั้งด้านกฎหมาย สังคม และศาสนา หลายคนจึงไม่เคยแต่งงานหรือมีลูกตามขนบ หรืออาจเคยถูกบังคับให้ใช้ชีวิตในแบบที่ไม่ได้เลือก แม้บางคนจะมีคู่ชีวิต แต่การจดทะเบียนไม่สามารถทำได้ในหลายประเทศ จึงไม่มีสิทธิ์ทางกฎหมายในเรื่องทรัพย์สิน การเยี่ยมไข้ หรือแม้แต่การตัดสินใจทางการแพทย์ ผู้สูงวัย

ในปี 2025 นี้ ประเทศไทยยังคงเป็นหนึ่งในประเทศเอเชียที่มีภาพลักษณ์เปิดกว้างต่อกลุ่ม LGBTQ+ มากที่สุด ทว่าเมื่อพิจารณาให้ลึกลงไปกว่าภาพบนโซเชียลมีเดียหรือวงการบันเทิง จะพบว่าความเสมอภาคทางสิทธิ์ยังคงเป็นประเด็นที่ติดหล่มและไม่ได้รับการแก้ไขอย่างจริงจัง ในปี 2025 ประเทศไทยยังคงได้รับการขนานนามว่าเป็น “สวรรค์” ของกลุ่ม LGBTQ+ แห่งเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ หลายเมืองใหญ่มีงาน Pride Parade อย่างเปิดเผย ธุรกิจจำนวนไม่น้อยก็ใช้ความหลากหลายทางเพศเป็นจุดขายทางการตลาด และสื่อบันเทิงไทยก็เต็มไปด้วยตัวละครและนักแสดง LGBTQ+ ที่ได้รับความนิยม    อย่างไรก็ตาม ภายใต้ฉากหน้าแห่งความ “เปิดกว้าง” นี้ กลับยังมีความเหลื่อมล้ำในหลายมิติที่ถูกมองข้าม หรือไม่เคยถูกหยิบยกขึ้นมาแก้ไขอย่างจริงจัง     จำนวนเพิ่มขึ้น สะท้อนการยอมรับ…แต่แค่บางมิติ จากข้อมูลของหลายองค์กรและการสำรวจทางสังคม จำนวนผู้ที่ระบุอัตลักษณ์ทางเพศนอกเหนือจากชายหญิงเพิ่มขึ้นทุกปี โดยเฉพาะในกลุ่มคนรุ่นใหม่ Gen Z และ Gen Alpha ที่เติบโตมากับแนวคิดความหลากหลายทางเพศที่เปิดกว้าง อย่างไรก็ตาม ตัวเลขนี้ไม่ได้สะท้อนความปลอดภัยหรือความมั่นคงทางสิทธิ์ในชีวิตประจำวันของคน LGBTQ+ แต่อย่างใด จากการสำรวจโดยองค์กรด้านสิทธิมนุษยชนในช่วง 3 ปีที่ผ่านมา จำนวนผู้ที่แสดงออกและระบุอัตลักษณ์ว่าเป็น LGBTQ+ ในประเทศไทยเพิ่มขึ้นอย่างมีนัยสำคัญ โดยเฉพาะในกลุ่มคนอายุ 15–35

“โอ้ย!!! ถ้าเรื่องถูกบูลลี่ก็มีบ้าง แต่ไม่ค่อยมีจากคนอื่นหรอก จะมีก็แต่พวกกระเทยด้วยกันนั่นแหล่ะที่บูลลี่กันเอง”    ผู้เขียนมีโอกาสจดบันทึกในการสัมภาษณ์แบบเจาะลึก (Indepth Interveiw) ในเรื่องการตีตรา หรือ Stigma ในงานวิจัยของมหาวิทยาลัยชื่อดังทางภาคเหนือ ในคำถามหนึ่งผู้สัมภาษณ์ได้คุยกับผู้ถูกสัมภาษณ์และถามเจาะตรงไปถึงเรื่องการถูกรังแกอันเนื่องมาจากเหตุแห่งเพศ  คำตอบของกลุ่มเป้าหมายท่านนี้ และอีกหลายๆ คนที่ตอบในทำนองคล้ายกัน ทำให้ฉุกคิดถึงปรากฎการณ์ในช่วงนี้ที่สถานบันเทิงสำหรับหญิงรักหญิงแห่งหนึ่งจัดโฆษณากิจกรรม “วันเลสฯ ล้วน” ด้วยข้อความที่ว่า “มีบาร์สำหรับเลสเบี้ยนแล้วรู้ยัง ไม่มีทอมหรือทรานส์แมนให้กังวลด้วย”  (ที่มา : https://www.facebook.com/share/p/1Fr5qAMBiy/?mibextid=wwXIfr)  ในช่วงก่อนหน้าไม่นาน มีการนำเสนอถึงกลุ่มสังคมหญิงรักหญิงด้วยกันที่พูดถึงผู้หญิงที่เป็นไบเซ็กช่วลว่า “โลเล ไม่เลือกสักทาง” หรือ “เดี๋ยวก็กลับไปคบผู้ชาย” ด้วยน้ำเสียงเชิงกีดกัน (ที่มา: https://hon.co.th/bisexual/)  ปรากฎการณ์ดังกล่าวยังสะท้อนถึง “การตีตรา” และ “เลือกปฏิบัติ” แม้แต่ในกลุ่มผู้ที่มีความหลากหลายทางเพศด้วยกันเอง ไม่ต่างจากสังคมในส่วนอื่นๆ ที่ก็มองเข้ามายังกลุ่มผู้ที่มีความหลากหลายทางเพศด้วยอคติ ตีตรา และเลือกปฏิบัติ หลายกรณียังส่งผลไปสู่การรังแก ทำร้ายร่างกายและจิตใจ ฯลฯ ด้วยวิธีการต่างๆ ความหมายอย่างย่อของการตีตราและการเลือกปฏิบัติ การตีตรา (Stigma) หมายถึง การที่บุคคลหรือกลุ่มคนถูกมองว่า “มีข้อเสีย” หรือ “แตกต่างจากคนทั่วไป”